'Als correspondent in 'onbekend' Roemenië moet je altijd meer context geven in een stand-up dan in Amerika'
Voor nieuws uit Roemenië, Bulgarije of Moldavië moet je bij correspondent Frank Elbers zijn. Hij wil deze onderbelichte regio op de kaart zetten voor Nederland en Europa.
De oorlog in Oekraïne zorgt voor “spannende tijden”, vertelt Frank Elbers in een Zoom-gesprek vanuit een cafeetje in Boekarest. Want zijn standplaats Roemenië is sinds 24 februari ook opeens volop in het nieuws. Oekraïne bevindt zich op minder dan 300 kilometer afstand van datzelfde café waar de correspondent tijdens het gesprek zit. In de eerste weken na de Russische invasie reist Elbers dan ook langs de Oekraïense grens met het aangelegen Moldavië om daar de vluchtelingenstroom te verslaan. Als een van de weinige vaste correspondenten dicht bij de actie wordt hij in die eerste periode platgebeld door redacties.
Die aandacht staat in scherp contrast met de aandacht die Nederlandse media normaliter hebben voor ‘zijn’ regio: Roemenië, Bulgarije en Moldavië. Die is vele malen minder en veel meer incidenteel. Ten onrechte vindt Elbers. “Sinds Roemenië en Bulgarije tot de EU zijn toegetreden, zijn die landen echt belangrijker geworden voor Europa. Nederland heeft wel degelijk een belang om te weten wat hier gaande is. Hoe EU-gelden hier besteed worden bijvoorbeeld”.
Als correspondent heeft Elbers veel collega’s zien komen en gaan in zijn regio, omdat freelancen in een ‘vergeten’ uithoek van Europa maar moeilijk de rekeningen betaalt. “Ik heb de luxe dat ik er dingen naast doe, heel veel jonge journalisten hebben dat niet”.
De Buitenlandredactie sprak met Elbers over de keuze van zijn standplaats, de oorlog in Oekraïne en over het noodgedwongen parttime freelancen als correspondent in Boekarest.
Waarom zit jij in Boekarest, en niet in Hongarije of Belgrado – plekken die veel meer aandacht krijgen?
Een van de redenen dat ik hier zit, is omdat er bijna helemaal geen interesse is voor wat er gebeurt in Roemenië en Bulgarije. En laat staan Moldavië. Die eerste twee zijn EU-lidstaten, maar er is meer aandacht voor de foute jongens in de EU: Polen en Hongarije. Als Roemenië aandacht krijgt is dat toch meestal in het geval van een ramp. Verkiezingen krijgen helemaal geen aandacht. Vorig jaar werden er maar liefst drie verkiezingen gehouden in Bulgarije. Pas bij de derde keken de redacties in Nederland op. Toen mocht ik bij BNR komen vertellen wat er nou allemaal aan de hand was.
Traditioneel zitten correspondenten Zuidoost-Europa vaak in Boedapest of in Belgrado. Het nieuws over Roemenië is al sinds de val van de Berlijnse muur minimaal. Ik zag jaren geleden hoe dat het nieuws beïnvloedde. Ik zat als uitwisselingsstudent in Roemenië en las een analyse van de correspondent in Boedapest over Roemenië. Dat de fascisten aan de macht zouden zijn. Ik keek in Boekarest om me heen en dacht ‘waar dan, ik zie ze niet!’ Dat is dan een korte analyse, maar daarin mis je wel de nuance. Natuurlijk klagen wij correspondenten over nuances, en vechten we erover met redacties. Maar ik vond dit een heel frappant voorbeeld van hoe er met een Nederlandse lens vanuit Boedapest notabene gekeken wordt naar politiek in Roemenië en vervolgens geïnterpreteerd.
Sinds Roemenië en Bulgarije tot de EU zijn toegetreden, zijn die landen echt belangrijker geworden voor de rest van Europa. Nederland heeft wel degelijk een belang om te weten wat hier gaande is. Hoe EU-gelden hier besteed worden bijvoorbeeld. Er komt een enorm pakket aan in het kader van het Europees Herstelfonds. Dat zijn miljoenen euro’s. Het is in ieders belang om te weten wat daarmee gaat gebeuren in een land dat toch wel de naam heeft van enorme corruptie. Dat is iets waar ik heel erg op zit.
Praten over de laatste ontwikkelingen in jouw regio, zoals verkiezingen en schandalen, is dat anders dan in andere standplaatsen die meer aandacht krijgen?
Ik heb een tijdje in Amerika gewoond rond 11 september 2011. Toen kwam er een keer een vriend langs die me vroeg om alles rond de terreuraanslagen uit te leggen. Dat deed ik en toen zei die vriend dat hij alles in die uitleg al eerder in de Nederlandse kranten had kunnen lezen. Dat komt omdat mensen al redelijk goed geinformeerd worden over wat er gaande is in Amerika. Dat komt via zoveel kanalen tot hen. Het omgekeerde gebeurt bij bijvoorbeeld nieuws uit Roemenie. Mensen weten bijna niks over het land of de regio. Dan moet je als correspondent iedere keer de hele context duidelijk maken van het nieuws in de paar minuten of paar honderd woorden die je hebt. Dat is een behoorlijke uitdaging. En die begint al bij het overtuigen van de redactie om het nieuws mee te nemen.
Door de oorlog werd jouw ‘slapende’ regio wel opeens wakkergeschud…
Door de oorlog in Oekraine ligt Moldavië opeens aan de frontlinie. Dan blijkt dat dit landje ter grootte van België er opeens wel degelijk toe doet. Het vangt veruit de meeste vluchtelingen op
Op de ochtend van de Russische invasie wilde ik meteen naar Moldavië vliegen. Ik dacht meteen al: dit wordt een heel belangrijk land in het conflict. Maar toen ging het luchtruim dicht en pakte ik de nachttrein om helemaal langs de zuidelijke grenzen van Oekraïne te trekken. Aan de Roemeense en Moldavische grenzen zag je de eerste vluchtelingen langzaam komen. Eerst de grote SUV’s en daarna de doorsnee burgers. Nog voordat de eerste hulporganisaties hier aankwamen werden de vluchtelingen opgevangen door inwoners.
Toen begon uit te lekken wat er gebeurde in Moldavië, werd ik in die eerste week meteen platgebeld door allerlei internationale media die op zoek waren naar fixers, die me een paar minuutjes in de uitzending wilden hebben op de radio en televisie. Want er zat bijna niemand in die landen aan de grens. Na een week luwde dat weer, want toen hadden de grote media hun eigen correspondenten en oorlogsverslaggevers ter plekke.
Kan jij rondkomen als correspondent in een regio die doorgaans niet zoveel aandacht krijgt?
Vanwege mijn verleden hier heb ik een enorm netwerk. Ik heb hier gewerkt en spreek de taal. Ik ken de regio goed. Ik kom oorspronkelijk uit de mensenrechtenhoek en ben daardoor heel lang betrokken geweest bij steunprojecten in Midden-en Oost-Europa.
Als freelancer doe ik ook consultancywerk en geef les aan de universiteit hier. Als ik aanvoel dat het de komende maanden journalistiek lastig wordt, dan ga ik op zoek naar meer consultancies. Dat is een luxe. Een die heel veel jonge journalisten niet hebben.
Ik zie hier geen toekomst voor een vaste correspondenten. Als freelancer red je het hier niet met print, online, radio en televisie. Ik combineer zoveel mogelijk dingen, van hard nieuws tot reportages voor Nederlandstalige en Engelstalige media. Ik werk aan documentaires.
En alleen Roemenië verslaan is niet genoeg als je hier zit. Daarom doe ik er Bulgarije en Moldavië bij. Ik heb ook lang in Noord-Amerika gezeten dus ik pitch ook bij zoveel mogelijk Engelstalige media. Door de opkomst van online is er bij gespecialiseerde media, over de cultuursector en milieu - veel ruimte. Door die mix probeer ik toch stand te houden als freelance correspondent in Boekarest.
Ik heb de luxe dat ik langer meega en langetermijnperspectief heb. Ik maak mee dat beginnende journalisten het hier in de regio een tijdje proberen, maar dan zie je wel vaak dat ze na een half jaar verdwijnen. Want er is te weinig nieuws en er zijn te weinig opdrachtgevers.
Dat heb ik in Libanon meegemaakt. Voordat ik verhuisde naar Boekarest woonde ik drie jaar lang in Beiroet. Daar kwam ik als feelancer helemaal niet aan de bak. Het zit er tjokvol correspondenten die vaak na een jaar weg zijn, maar ondertussen concurreer je wel allemaal met elkaar. Ik was in Beiroet terechtgekomen omdat ik er ging lesgeven. En dat bleek ook grotendeels mijn enige inkomen te zijn.
Niet fulltime kunnen rondkomen als correspondent. Dat kan toch eigenlijk niet?
Nee eigenlijk niet. Als je goede journalistiek wil afleveren, kan je dat inderdaad niet parttime doen. Het wordt dan moeilijk om de diepte in te gaan. Om je helemaal te storten in een verhaal, terwijl je ondertussen zoveel mogelijk probeert bij te houden. Ik besteed uren aan het lezen van berichten bij lokale media, Engelstalige media, nieuwsbrieven en volg ook nog eens wat er in Nederland gebeurt.
En dan heb je ook nog eens het reisaspect. Drie landen onder je hoede hebben vergt een ongelofelijke logistiek. En het vreet energie. Dan moet ik mezelf dwingen een dag rust te nemen. Redacties hebben vaak heel weinig benul van waar je precies bent en wat je doet. Het begin van de oorlog is een goed voorbeeld. Sommige van de redacties waarvoor ik werk belden vanuit Hilversum of Amsterdam. Die weten niet hoe het is om aan de grens van Oekraïne te staan. Dat je telefoneert in de vrieskou met oostenwind. Dat je eerst een auto of taxi moet vinden om via een landweggetje in het pikdonker naar je hotel te gaan en dat je daar pas je stuk kan schrijven. Tenzij de redacteuren die je hebt zelf correspondent zijn geweest, blijft er een cognitieve en emotionele disconnectie. Dat maakt het niet altijd even makkelijk.
Net als De Buitenlandredactie heb jij ook een nieuwsbrief. Hoe helpt die jou als correspondent?
Romanian Dispatch hebben een vriend en ik op een zomerse avond in de begindagen van de pandemie bedacht over een Roemeense chardonnay. We werden allebei vrij veel benaderd door consultancybedrijven die specifieke dingen wilden weten over markten in de regio.
In Engelstalige media wordt geschreven over deze regio, maar nooit iets wat aan het einde van de week opsomt wat er allemaal gebeurd is… In goed Engels.
Wij dachten, dat gaan wij een tijdje proberen. Mijn collega had het na acht weken wel gezien. Ik stond dus voor de keuze om wel of niet door te gaan. Ik besloot door te gaan. Ik kreeg goede reacties van en zelfs vragen vanuit ambassades, maar ook collega-correspondenten in bijvoorbeeld Warschau en Boedapest en expats in en uit Roemenië abonneren zich op de nieuwsbrief.
Vraag me niet naar het verdienmodel. Ik bouw met de nieuwsbrief een achterban op. Mensen weten dat ik erachter zit en dat helpt qua zichtbaarheid. Als je iets over Roemenië wilt weten, een reportage wilt hebben of een stand-up – dan kun je bij mij terecht. Ik gebruik Romanian Dispatch ook voor dingen die ik elders niet kwijt kan – lange interviews bijvoorbeeld. De nieuwsbrief dwingt me om heel goed de Roemeense politiek te volgen.
(Hans Klis)
