De H van 'de held uithangen'
In deze ABC bespreekt correspondent Daphne Wesdorp een van de belangrijkste don'ts van de oorlogsjournalistiek.
Loeiende sirenes klinken door de straten van Lviv, de meest westelijke grote stad van Oekraïne, enkele dagen nadat Russische troepen de grenzen over marcheerden en het land in een bloedig slagveld veranderde. Een jonge fotograaf, 'JJ', werpt glunderend een laatste blik in de spiegel van de kleine logeerkamer, corrigeert het scherfvest op zijn borst en stapt naar buiten. Buiten zitten babushka's achter marktkraampjes, rijden auto's af en aan en spelen kinderen in winterse speeltuinen, gehuld in mutsen en jassen. Het land verkeert in crisis, en Lviv is veranderd in een toevluchtsoord voor vluchtelingen uit het hele land die onderweg zijn naar Polen.
JJ haalt zijn telefoon uit zijn zak en opent Instagram. "WE ARE BEING ATTACKED, I REPEAT, WE ARE BEING ATTACKED", roept hij, terwijl hij zichzelf filmt. Gebukt, met zijn ballistische helm nonchalant aan zijn riem bungelend, rent hij over het denkbeeldige mijnenveld op de stoep langs boekenkraampjes met oude Sovjet-stijl boeken, vluchtelingen die zittend op hun koffers soep eten, en een verbaasde tiener die haar hond uitlaat. "Shit, het geluid stond niet aan", mompelt JJ geïrriteerd wanneer hij de video terugkijkt. "Opnieuw".
In een oorlog heb je helden in alle soorten en maten: de vrijwilliger die achterblijvers evacueert vanuit de frontlinie, de student die noodgedwongen vecht voor een vrije toekomst, en de medici die gewonden ophalen van het slagveld ondanks het gevaar voor hun eigen leven. Maar in een oorlog zijn er ook 'helden op sokken'; die niets doen om een ander te helpen, maar wel de schijn ophouden om meer volgers op Instagram te krijgen.
Niet alleen is het nogal beschamend om jezelf als held te presenteren zonder daadwerkelijk iets heldhaftigs te doen; ook getuigt het van weinig respect voor de nachtmerrie waarin getroffen mensen zich bevinden. Als persoon en als journalist is het juist bewonderenswaardig om onbaatzuchtig te zijn, en het kost je helemaal niets. Het is niet jouw taak om de status van een held te verkrijgen; het is jouw verantwoordelijkheid om je werk te doen.
JJ heeft nog geluk dat hij niet daadwerkelijk aan de frontlinie is; als er een plek is waar je je niet kunt permitteren om de held uit te hangen, is het daar. Geen enkele foto is je leven waard. Er is niets heldhaftigs aan een goede journalist zijn – wel is het bewonderenswaardig. Een oorlog kent vele ware helden, maar iemand zoals JJ is dat niet.
Daphne Wesdorp is conflictverslaggever voor het Nederlands Dagblad. Zij werkt onder andere in Oekraïne, Irak en Myanmar.