Het licht door de kieren van de Chinese dictatuur *****
Eva Rammeloo's Alles onder controle is een beklemmende maar inzichtelijke kijk in het China van nu.
‘Plotseling heb ik aan beide kanten naast me een uit de kluiten gewassen knul. Op een pas achter me loopt er ook een. Ik probeer me te orienteren. Waar is dat oude centrum ook alweer? Doorlopen, doorlopen, doorlopen, zeg ik tegen mezelf. Niet stil blijven staan, want dan kunnen ze me oppakken.’
Als je wilt weten hoe het is om verslag te doen vanuit een dictatuur, een zogeheten ‘moeilijk land’, dan moet je het nieuwe boek van voormalig China-correspondent Eva Rammeloo lezen. Op beklemmende en confronterende wijze beschrijft zij in Alles onder controle: leven in de kieren van de Chinese dictatuur hoe ze onder andere tijdens een reportagereis in Kashgar lastig gevallen wordt door veiligheidsagenten.
Het is 2018 en de wereld komt steeds meer te weten van de systematische onderdrukking van de Oeigoeren in de oostelijke provincie Xinjang. Waar duizenden islamitische burgers verdwijnen in straf-, concentratie of heropvoedingskampen. En Rammeloo zit er bovenop. Haar reportages - in 2018 en later - helpen om de gedwongen assimilatie - een ‘culturele genocide’ van de Oeigoeren op de agenda te zetten.
De vervlogen Chinese Droom
Geen land ter wereld is de afgelopen jaren zo belangrijk is geworden als China. En Rammeloo maakte die achtbaan mee: de handelsoorlog met Amerika, de coronapandemie, het draconische zerocovidbeleid, de opslokking van Hong Kong en de opkomst van de almaar autocratische Xi Jinping. In Alles onder controle neemt Rammeloo de lezer bij de hand om van al deze ontwikkelingen chocola te maken.
Gezien deze onderwerpen is het boek - bijna vanzelfsprekend - een stuk minder optimistisch dan Rammeloo’s vorige boek Het Geluk van de Chinezen. Waar het daar nog ging over de Chinese Droom van welvaart, hippe startups en een bloeiend ondernemersklimaat - is die droom verworden tot een van stabiliteit, orde en beteugeling van economische vrijheden. In haar boek verweeft de correspondent de (geo)politieke ontwikkelingen op meesterlijke wijze met menselijke verhalen. En dat is ook broodnodig, want China en Azie worden nog steeds veel te vaak bezien met een orientalistische (racistische) en afstandelijke blik.
‘Ze hebben het niet zo op meisjes’, krijgt Rammeloo te horen van Nederlander op een feestje. Die achteloze opmerking over de voormalige Chinese eenkindpolitiek verbleekt bij het leed dat zij laat zien tijdens een reportage met ouders die op zoek gaan naar hun afgestane (tweede of derde) kinderen. Die dit strenge beleid van de Communistische Partij hebben moeten ondergaan. Het is de nachtmerrie van elke ouder meemaakten: het gedwongen afstaan van een kind.
‘De Communistische Partij gaat er prat op dat ze de mensen, het volk centraal stelt’, schrijft Rammeloo. ‘Maar op het plein in Shouning zie ik mensen die al jarenlang lijden. Er zit een gat in hun leven. De Partij had zoveel macht dat ze buren, collega’s, vrienden en familie kon opzetten tegen een zwangere vrouw. Ik kan me nauwelijks voorstellen hoeveel paranoia en angst dat heeft veroorzaakt’.
En toch onderstreept zo’n achteloze opmerking van een botte Nederlander, dat de mensen in het buitenland vaak nog als karikaturen worden beschouwd en niet als - ook - gewone mensen. Rammeloo slaagt er in om dit manco aan te pakken in haar boek.
Licht door de kieren
Alles onder controle is meer dan alleen maar een benauwende schets van het leven in China. Misschien deels omdat er een hoofdstuk ontbreekt over Hong Kong. ‘Met pijn in mijn hart’, schrijft Rammeloo zelf in de verantwoording van het boek. Want de razendsnelle en pijnlijke teloorgang van de democratie in deze voormalige Britse kolonie, dat is misschien zijn eigen boek waard.
Toch ziet Rammeloo licht door de kieren van de Chinese dictatuur in de vorm van de grootschalige protesten die eind 2022 een einde maken aan de draconische zerocovid-maatregelen. Waar Chinezen - die doorgaans niet durven om de naam van president Xi Jinping in het openbaar te noemen - opeens roepen om zijn vertrek: ‘Xia tai! ‘De macht van de Partij lijkt een voldingen feit - er valt niets aan te doen’, schrijft Rammeloo. ‘Maar nu wankelt er iets. In het Chinese universum is plots een vluchtig vacuum ontstaan’.
Nee, China is niet vrij. Maar ondanks repressie, onderdrukking en censuur, hebben burgers macht. Al is dat maar na onderworpen te zijn aan de meest draconische maatregelen. Er is een grens aan wat Beijing doet, constateert Rammeloo
Alles onder controle geeft een gedetailleerd en uitvoerig inzicht in het China van de afgelopen vijf jaar. En het doet een beetje pijn, dat we Rammeloo de volgende vijf jaar moeten missen in deze supermacht. Zij wordt de nieuwe correspondent in Frankrijk voor onder andere Trouw en het FD. (HK)
Oordeel: 5 sterren
Alles onder controle: Leven in de kieren van de Chinese dictatuur
Uitgeverij Balans, 288 pagina’s
