Doen wij mee aan de Russische informatieoorlog?
In haar blog stelt Rusland- en Oost-Europadeskundige Marit de Roij dat de Nederlandse media zich (onbewust) mee laten slepen in de Russische informatieoorlog. Ze pleit voor meer bewustzijn.
“Er wordt al een decennium een informatieoorlog tegen ons gevoerd, maar we verdedigen ons niet. Sterker nog: de aanvaller wordt een handje geholpen door de journalistiek die nog geen idee heeft hoe hiermee om te gaan.”
Taal doet ertoe. Met dat motto kijkt Rusland- en Oost-Europadeskundige Marit de Roij al een tijd met een kritisch oog naar de Nederlandse berichtgeving over de oorlog in Oekraïne en becommentarieert dat op Twitter. Deze aaneenrijging van tweets, waarin de Nederlandse media vaak de wind van voren krijgen, leidde uiteindelijk tot een blog waarin De Roij dieper ingaat op haar algemene standpunt: Nederlandse media zijn zich nog te weinig bewust van de informatieoorlog die Rusland voert en nemen daardoor te vaak desinformatie of verkeerde narratieven over. En dat leidt weer tot onvolledige of soms zelfs onjuiste berichtgeving over de oorlog in Oekraïne.
Bij De Buitenlandredactie hebben we ook al meerdere keren aandacht besteed aan de kracht van taal en de invloed die het kan hebben op de buitenlandverslaggeving. Woordkeuzes die bepaalde stereotypes bevestigen (denk aan ‘Italiaanse toestanden’), of onbewust een standpunt in een conflict suggereren (denk aan ‘terrorist’ of ‘vrijheidsstrijder’) doen er inderdaad toe.
Soms ben je je daar als journalist of correspondent meer bewust van dan anderen, bijvoorbeeld vanwege je standplaats. Zo vertelde voormalig correspondent in Israël en de Palestijnse gebieden (en huidig politiek chef van NRC) Guus Valk in een interview met DBR dat hij in zijn reportages als correspondent veel bewuster nadacht over zijn woorden en daardoor soms ook langer en bedachtzamer bezig was met zijn verhalen. Joris Luyendijk schreef in ‘Het Zijn Net Mensen’ dat je in dictaturen en tijdens conflicten maar moeilijk om de propaganda en soms desinformatie van verschillende partijen heen kan.
Daar hebben we nu ook mee te maken in de oorlog in Oekraïne. Maar volgens Van Roij ligt het probleem dieper: Rusland voert al lange tijd een informatieoorlog en de Nederlandse media lijken het simpelweg niet door te hebben en weten dus ook niet hoe ze daarmee om moeten gaan.
“Voorbeelden zijn het overschrijven van een persbericht van de Russische bezetter door een aantal kranten van DPG media, het afdrukken van opzichtige desinformatie in een grote Nederlandse krant, een artikel waarin NRC legitimiteit gaf aan een Russische complottheorie die werd verspreid om een eventueel gebruik van chemische wapens door Rusland alvast te rechtvaardigen en een overgetypt persbericht van het Kremlin bij de NOS”, schrijft Van Roij in haar blog.
Ze komt met belangrijke redenen waarom dit gebeurt. Eén daarvan is dat de Nederlandse media te veel met een Russische bril naar Oost-Europa kijken. Correspondenten zijn in de hoofdstad Moskou gestationeerd, verdiepen zich allereerst in Rusland, en daarna in de landen er omheen. Bovendien, daar hebben we bij De Buitenlandredactie al vaker een punt van gemaakt, is het erg lastig om als correspondent meerdere landen of een gehele regio te moeten verslaan. Landen krijgen zo per definitie niet de aandacht en verdieping die ze verdienen. We zagen het ook gebeuren tijdens de Russische invasie in februari van dit jaar. De zogeheten ‘Oekraïne-correspondenten’ zaten bijna allemaal in Rusland…
De Roij stelt daarnaast dat er in de Nederlandse journalistiek een haast dwangmatige behoefte is om objectief verslag te doen van in dit geval de oorlog in Oekraïne. Maar die objectiviteit wordt door elkaar gehaald met neutraliteit. De suggestie wordt gewekt dat ‘beide kanten van het verhaal laten zien’ een manier van objectieve berichtgeving is. Terwijl het juist Russische propaganda en desinformatie kan helpen verspreiden.
Het doet denken aan een citaat van CNN-journaliste Christiane Amanpour, die ook pleit voor voorzichtigheid met ‘neutrale verslaggeving’.
“Objectivity I believe means giving each side their hearing but not treating each side the same, not drawing a moral equivalence which would be a false equivalence. Not saying ‘on the one hand, on the other hand.’ The person who’s being sniped and killed is somehow equal to the person who’s sniping and killing. The forces who are bombarding, besieging and shelling a city full of civilians do not have the same moral standing as those who are being bombed, shelled, starved and besieged.” (Christiane Amanpour, 2012)
De oplossing? Die is redelijk simpel volgens Van Roij: geen desinformatie verspreiden en geen podium geven aan leugens. Dat betekent dat er meer werk verricht zal moeten worden door Nederlandse media, én door verslaggevers en correspondenten, om informatie te controleren, verifiëren en extra (betrouwbare) bronnen te raadplegen. (LP)