'Wat is de toegevoegde waarde nog van in Rusland zitten?
De Rusland-correspondent verslaat steeds vaker vanuit ballingschap over het land. Zo ook Jarron Kamphorst. We spraken met hem over de toekomst van Rusland-verslaggeving.
Jarron Kamphorst, correspondent Rusland, de Kaukasus en Centraal-Azië voor Trouw, is al anderhalf jaar permanent druk. In juni 2021 trok hij naar Moskou, met als doel zich niet alleen bezig te houden met Poetin of het Kremlin, maar vooral over de rest van de 145 miljoen Russen te schrijven. Maar toen brak de oorlog uit en liep alles anders.
Voor Standplaats Verweggistan sprak Ingrid Woudwijk met de Trouw-correspondent over zijn bijzondere situatie en de toekomst van Rusland(-verslaggeving).
Wanneer was je voor het laatst in Rusland?
Ik ben gebleven tot vlak nadat de oorlog uitbrak, half maart vorig jaar. Het werd toen toch iets te link met al die wetten die werden aangenomen. Vorig jaar juli ben ik nog teruggeweest. Ik had een visa dat nog geldig was en ik dacht dat de risico’s toen wel aanvaardbaar waren om naar Moskou te gaan. In drie weken heb ik heel veel verhalen gemaakt, totdat mijn visa verliep.
Officieel loopt er nu nog een aanvraag voor een nieuw visa en een nieuwe accreditatie. Alleen, die gaan ze me niet geven. Dat is wel duidelijk. Die kans is heel klein in ieder geval. Het loopt nu al meer dan een jaar en elke keer als ik vraag naar een tussenstand, dan krijg ik te horen dat ik geduld moet hebben.
Zou je nu weer terug willen naar Rusland?
Ja natuurlijk, want ik denk dat het heel belangrijk is dat je daar zit. Je bent toch de ogen en de oren voor de buitenwereld. En dat worden er steeds minder.
Anderzijds, ik heb altijd gezegd dat de rode lijn voor mij was als er buitenlandse journalisten opgepakt zouden worden. Dat is nu gebeurd. Evan Gershkovich is opgepakt. Die wordt verdacht als spionage. Dat is compleet onzin natuurlijk. En het is ook naïef om te denken dat we als Nederlanders niet op de radar staan. Want we hebben natuurlijk MH17 en het internationale strafhoofd zit in Den Haag.
Met die arrestatie van Gershkovich hebben ze echt een heel duidelijk signaal afgegeven, dat buitenlandse journalisten ook niet meer veilig zijn.
Nu doe je verslag vanuit Tbilisi. Waarom heb je voor de standplaats Georgië gekozen?
Ik ben ook correspondent Centraal-Azië en de Kaukasus, dus ik wilde graag in de regio blijven. En er zijn hier ook heel veel Russen naartoe gevlucht sinds de oorlog uitbrak en de mobilisatie werd afgekondigd vorig jaar september. Je merkt het hier ook op straat, als je door Tbilisi loopt, dan hoor je soms meer Russisch dan Georgisch om je heen. Dus voor verhalen maken is dat handiger. En je zit toch wat dichterbij de bron.
Afgelopen maand stond een interview met een Russisch transgender persoon in de krant, Arleana Frost. De LGBTQ ligt al jaren onder vuur in Rusland. Hoe gaat het contact met gevoelige bronnen daar?
Hier in Tbilisi zitten een bepaald soort Russen; over het algemeen zijn het mensen die heel erg tegen de oorlog zijn, zoals activisten of journalisten. De ‘pro-oorlog Russen’, die er ook zijn, die kan je minder makkelijk spreken.
Uit mijn tijd in Moskou heb ik wel redelijk veel bronnen in Rusland en dat netwerk onderhoud ik vrij goed. En de Russen die ik hier leer kennen, die hebben hun hele leven in Rusland gewoond. Met een verhaal als vandaag, een interview met een transgender persoon, dan vraag ik om me heen en dan komt je daar via een paar stappen bij iemand terecht. Maar het is niet ideaal.
In meer algemene zin, hoe peil je de Russische samenleving vanuit Tbilisi?
Dat is heel moeilijk. Je kan niet meer je ogen en je oren gebruiken op straat. Dus je voelt de sfeer ook niet meer. Dat is een hele belangrijke taak die je als correspondent hebt, dat je je voetsprieten uitzet. Dat je naar de supermarkt loopt dat je iets opvalt, dat soort zaken. Dat is wel een enorme handicap.
Ik volg natuurlijk wel Russische media, ook de pro-Kremlin media en een paar van die types die ook heel erg pro-oorlog zijn. Maar ja, gewoon normale burgers kan ik niet spreken. Dat zit me ook dwars.
Er zijn meer Rusland-correspondenten die het land hebben verlaten, of het land zijn uitgezet. Hoe is het om onderdeel te zijn van een steeds grotere groep correspondenten in ballingschap?
Iedereen zegt eigenlijk hetzelfde, dat ze eigenlijk heel graag terug zouden willen, maar dat het A), heel gevaarlijk is, en B, dat ook al zou je terugkeren, dan is het nog maar de vraag wat je er kan. Je kan op dit moment niet dezelfde kritische verhalen maken die je vanuit het buitenland zou kunnen maken. Wat is de toegevoegde waarde nog als je nu in Rusland zou zitten? Dat is een dilemma.
Hoe zie jij de toekomst van de Rusland-verslaggeving voor je?
Eerst hebben de Russische autoriteiten de gelederen gezuiverd onder de Russische journalisten. Die zijn opgepakt; zitten vast; of zitten in het buitenland. Er is bijna niemand meer over. En nu zijn ze langzaam bezig met de buitenlanders.
Zolang het regime blijft zitten en deze oorlog voortwoekert – ik denk dat de oorlog nog wel even duurt en dat Poetin ook nog wel even blijft zitten – wordt het alleen maar erger.
Ingrid Woudwijk (Twitter) is Turkije-correspondent voor oa Trouw en het Nederlands Dagblad.
